Alacağın Temliki Hangi Yollarla Yapılır? Sokaktan Hukuka, Hukuktan Hayata
İstanbul’da yaşayan, 29 yaşında bir sivil toplum çalışanı olarak hukukun soyut maddelerden ibaret olmadığını her gün sokakta görüyorum. Toplu taşımada işe yetişmeye çalışan kadınlar, güvencesiz çalışan gençler, göçmen emekçiler, küçük esnaf… Hepsinin hayatında “alacak” denen şey çok somut. Kimi zaman ödenmeyen maaş, kimi zaman devredilen bir kira alacağı, kimi zaman da borç baskısı altında el değiştiren bir hak. Bu yazıda “Alacağın temliki hangi yollarla yapılır?” sorusunu toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet merceğinden ele alıyor; teoriyi günlük hayata bağlıyorum.
Alacağın Temliki Nedir ve Neden Önemlidir?
Alacağın temliki, bir alacaklının sahip olduğu alacağı üçüncü bir kişiye devretmesidir. Hukuk dilinde teknik bir işlem gibi görünse de, pratikte güç ilişkilerini, kırılganlıkları ve eşitsizlikleri görünür kılar. Örneğin, ofiste birlikte çalıştığım bir kadın arkadaşım, aylarca ödenmeyen ücret alacağını bir faktoring şirketine devretmek zorunda kaldı. Nakit ihtiyacı vardı; ama devrin bedeli, alacağın değerinden düşüktü. İşte alacağın temliki, burada bir “çıkış yolu” kadar bir “kayıp” anlamına da geliyor.
Alacağın Temliki Hangi Yollarla Yapılır?
1. Yazılı Sözleşme ile Temlik
En temel yol, yazılı bir temlik sözleşmesidir. Türk Borçlar Kanunu’na göre alacağın temliki yazılı şekle tabidir. Noter şart değildir; ancak yazılı bir temlikname düzenlenmesi gerekir. Bu, özellikle güvencesiz çalışanlar için hayati. Metrobüste yanımda oturan bir moto-kuryenin anlattığı gibi, “Abi sözle devrettik dediler, sonra inkâr ettiler.” Yazılılık, burada güçsüz tarafı koruyan bir araçtır.
2. Borçluya Bildirim (İhbar)
Temlik borçlunun rızasına bağlı değildir; ancak borçluya bildirilmesi gerekir. Bildirim yapılmazsa borçlu eski alacaklıya ödeme yapabilir ve borcundan kurtulmuş sayılır. İşyerinde gözlemlediğim bir olayda, bir kadın girişimci alacağını devrettiğini müşterilerine bildirmediği için aylarca ödeme karmaşası yaşadı. Bilgilendirme, şeffaflık ve adalet için kritik.
3. İvazlı ve İvazsız Temlik
Alacağın temliki bedelli (ivazlı) ya da bedelsiz (ivazsız) olabilir. Bedelli temlik, genellikle ekonomik sıkışmışlık anlarında karşımıza çıkar. Göçmen bir temizlik işçisiyle yaptığım bir saha görüşmesinde, alacağını düşük bir bedelle devrettiğini öğrendim. Pazarlık gücü zayıf olanlar için ivazlı temlik, çoğu zaman eşitsiz bir pazarlığa dönüşüyor.
4. Kanuni (Yasal) Temlik
Bazı durumlarda alacak, kanun gereği kendiliğinden devredilir. Sigortacının tazminat ödedikten sonra zarara sebep olana rücu etmesi gibi. Bu tür temlikler, bireyin iradesinden bağımsızdır. Sosyal adalet açısından bakıldığında, bu mekanizmaların kimin lehine işlediğini sormak gerekir.
5. Sözleşmeyle Temlik Yasağına Rağmen Temlik
Taraflar sözleşmeyle temlik yasağı koyabilir. Ancak bu yasak her zaman üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Küçük esnafın çoğu bu detayı bilmez. Kadıköy’de bir kafede sohbet ettiğim işletme sahibi, alacağını devrettiği için sözleşmesinin feshedildiğini anlattı. Bilgiye erişimdeki eşitsizlik, burada doğrudan sonuç doğuruyor.
Toplumsal Cinsiyet ve Çeşitlilik Perspektifinden Temlik
Alacağın temliki, herkes için aynı anlama gelmez. Kadınlar, LGBTİ+ bireyler, göçmenler ve gençler genellikle daha güvencesiz işlerde çalışır; alacaklarını tahsil edemediklerinde temlik, son çare olur. Ancak bu son çare, çoğu zaman daha düşük bir bedel, daha az söz hakkı demektir. Sosyal adalet, sadece hukuki imkânların varlığıyla değil, bu imkânlara fiilen erişimle sağlanır.
Günlük Hayata Bağlanan Bir Hukuk
Alacağın temliki hangi yollarla yapılır sorusu, ders kitaplarında birkaç maddede geçer. Ama sokakta bu soru, “Kiramı ödeyebilecek miyim?”, “Emeğimin karşılığını alabilecek miyim?” sorularına bağlanır. Hukuku, insanların gerçek hayatlarıyla birlikte düşündüğümüzde; temlik, sadece bir işlem değil, eşitsizliklerin aynası haline gelir.
Sonuç: Hukuku Sokaktan Okumak
İstanbul’un kalabalığında her gün gördüğüm sahneler bana şunu öğretiyor: Hukuki araçlar nötr değildir. Alacağın temliki hangi yollarla yapılır sorusunu cevaplarken, kimin bu yollara daha kolay, kimin daha zor ulaştığını sormak zorundayız. Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet perspektifi, hukuku daha adil kılmanın anahtarıdır. Hukuku sokaktan okuyup, sokağa geri vermediğimiz sürece eksik kalır.